Kategori: Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

İslamiyet’in kabulünden XIX. yüzyılın ortalarına dek, Türk edebiyatı büyük ölçüde Arap ve Fars edebiyatından beslenmiştir. Ancak, bu dönemde, özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nun aldığı olumsuz sonuçlar nedeniyle, Türk edebiyatı Batı’ya daha fazla ilgi göstermeye başlar. Özellikle Mısır’daki Bonaparte’a karşı kaybedilen savaşlar sonucunda, Osmanlı hükümeti ve ordusunun etkinliğini artırmak için teknik ve eğitimsel eksikliklerin giderilmesi gerekliliği doğar. Bu amaçla, Avrupa’ya gönderilen Türk gençleri ve yabancı uzmanların Türkiye’ye çağrılmasıyla farklı kültürel etkileşimler başlar.

Türk gençleri Avrupa’da farklı alanlarda eğitim alarak Osmanlı İmparatorluğu’na dönerler ve bu, Osmanlı İmparatorluğu için teknolojik ve kültürel bir canlanmanın başlangıcını işaret eder. Bu dönemde, Avrupa Osmanlı İmparatorluğu için daha ilginç ve çekici bir yer haline gelir ve Batı’nın kültürel etkileri Türk edebiyatını ve düşünce dünyasını derinlemesine etkiler.

Ancak, XVIII ve XIX. yüzyıllarda Batı terimi kullanıldığında, genellikle “Avrupa’nın tüm alanlarda en güçlü ülkesi” olarak kabul edilen Fransa akla gelir ve bu, Fransız kültürü ve değerlerini çağrıştırır. Gerçekten de, İstanbul’un Türklerin kontrolüne geçmesi sonrasında başlayan Rönesans hareketi dahil, her türlü toplumsal, siyasal, düşünsel ve edebi akımın Fransa üzerinden diğer bölgelere yayıldığı bir gerçektir. Bu, Fransa’nın Orta Avrupa gibi merkezi bir konumda bulunması ve her yönden gelen entelektüel etkileri toplama ve diğer bölgelere yönlendirme yeteneğine sahip olmasının bir sonucudur.

Dönem Hakkında Bilgi

Çağdaş Türk edebiyatının mevcut durumunu anlamak için geçmişe yönelik bir bakış attığımızda, Türk edebiyatının evriminde belirgin bir etki yaratmış olan Fransız edebiyatına olan borcumuzun altını çizmek önemlidir. Tanzimat hareketi ile başlayan yenileşme çabaları, özellikle o dönemde Avrupa’nın edebiyat alanında en etkili ülkesi olarak kabul edilen Fransa’nın edebi zenginlikleriyle birleşerek Türk edebiyatını önemli ölçüde etkilemiştir.

Tanzimat’ın etkisiyle başlayan bu edebi dönüşüm, özellikle Fransa’nın edebiyat alanındaki güçlü liderliğinden ilham alarak şekillenmiştir. Bu dönemde Türk yazarlar, Fransız edebiyatının derinliklerine inerek, bu zengin mirastan ilham alarak kendi eserlerini oluşturmuşlardır. Fransız edebiyatının etkisi, sadece yazınsal tekniklerle sınırlı kalmayıp, aynı zamanda düşünsel ve estetik anlamda da Türk edebiyatına derinlemesine bir katkı sağlamıştır.

Bu etkileşim, Türk edebiyatının evriminde bir dönüm noktası olmuş, eserlerin içeriği, tarzı ve temaları açısından zengin ve çeşitli bir panorama ortaya çıkmıştır. Bu süreç, sadece bir taklit değil, aynı zamanda Türk edebiyatının kendi kimliğini bulma ve geliştirme çabalarının bir ifadesi olarak da görülebilir. Dolayısıyla, Türk edebiyatının mevcut zenginliği ve çeşitliliği, bu tarihi etkileşimin bir ürünüdür ve Fransız edebiyatının katkıları, Türk edebiyatının bugünkü konumunu belirlemede önemli bir rol oynamıştır.

II. Mahmut’un vefatının ardından 1839 yılında tahta geçen Abdülmecid Han, Gülhane Hattı’nı ilan ederek tarihi bir dönemin kapılarını açar ve yeni bir devir başlatır. Bu dönemde, özellikle Mustafa Reşit Paşa’nın 3 Kasım 1839 tarihinde Gülhane Meydanı’nda duyurduğu etkileyici Tanzimat Fermanı, Osmanlı Devleti’nin devlet yapısını düzenleyen önemli adımları içerir (Özdemir, s.130). Bu ferman, Osmanlı Devleti’nin resmen Batı’ya açıldığını ilan ederek, modernleşme ve yenilik hareketlerine resmi bir başlangıç yapar.

Ancak, bu yenilik ve Batı’dan ilham alma süreci, edebiyat alanında somut sonuçlarını ancak 1860 yılından itibaren vermeye başlar. Yenileşme hareketinin edebiyata yansıması, Tanzimat Fermanı’nın getirdiği değişimlerin edebi eserlere yansımasıyla şekillenir. Bu dönemde ortaya çıkan eserler, hem Batı’nın edebi akımlarından etkilenir hem de Osmanlı kültür ve değerlerini modern dünya ile entegre etme çabasının bir yansımasıdır.

Osmanlı Devleti, Tanzimat Fermanı ile birlikte sadece siyasi ve idari alanda değil, aynı zamanda kültürel ve edebi alanda da dönüşümünü ilan eder. Bu süreç, Türk edebiyatının Batı ile daha yakın bir etkileşim içine girmesine olanak tanır ve bu etkileşim, edebiyatın zenginleşmesine ve çeşitlenmesine yol açar. Dolayısıyla, Tanzimat Fermanı’nın açtığı kapılar, Türk edebiyatının gelecekteki evrimine önemli bir temel oluşturur.

Batı’nın etkisi altındaki Türk edebiyatını daha ayrıntılı bir şekilde incelemek amacıyla, edebî dönemler ve bu dönemlere hakim olan yaklaşımları göz önünde bulundurmak önemlidir. Bu çerçevede 1860’tan günümüze süregelen edebiyat dönemine genel anlamda Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı adı verilir. Bu ana dönem, birtakım tarihsel ve kültürel değişmelerle kendi içinde Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı, Servet-i Fünun Dönemi Türk Edebiyatı, Fecr-i Ati Edebiyatı, Millî Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı olmak üzere beş döneme ayrılır.

Tanzimat Dönemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun yeniden yapılandırılması sürecinde edebiyatın da dönüşümüne işaret eder. Bu dönemde, Batı’dan esinlenen yeni edebi akımlar ve düşünsel yaklaşımlar, Türk edebiyatının temelini oluşturur. Servet-i Fünûn Dönemi ise, edebiyatta estetik ve lirizmin öne çıktığı bir devirdir. Fecr-i Âti Dönemi, genç şairlerin ortaya koyduğu yenilikçi eserleri içerirken, Milli Edebiyat Dönemi, milli değerlere ve kültüre vurgu yaparak bağımsızlık savaşı sonrasında şekillenen bir edebiyat anlayışını yansıtır. Cumhuriyet Dönemi ise, Türkiye’nin modernleşme çabalarının bir yansıması olarak edebiyatta çağdaşlık ve ulusalcılık temalarını işler.

Bu dönemlere dair edebiyat, hem dönemin toplumsal, siyasal ve kültürel dinamiklerini yansıtarak tarihî bir pencere sunar, hem de Türk edebiyatının evrimindeki çeşitli aşamaları gözler önüne serer. Bu bağlamda, Batı etkisindeki Türk edebiyatı, zaman içindeki bu çeşitli dönemlerdeki zenginlikleri ve edebî yaklaşımlarıyla dikkat çeker.